Forstår verda ved å leike med ord

ØRSTA: Ørsta kulturhus er ein blomsterbukett av menneske, gamle som unge står tett i tett. Dei er spente på å sjå resultatet av draumen som rappar Runar Gudnason har bore på sidan han flytta til Danmark som student, på midten av 90-talet.

I menneskestimen smyg frontfiguren i Side Brok seg frå person til person. I høve premieren, sit ein bleser over den sedvanlege pologenseren. Gudnason lyttar interessert til kvar besøkande, som om kvart ord dei fortel kan bli øydelagde om han ikkje tek dei varsamt imot.

Gudnason flytta til Ålborg i Danmark, i håp om å bli filmskapar. Etter kvart kjente han ei draging mot det danske hiphop-miljøet og begynte å filme dei dunkle pubscenane utan stans. På denne tida fanst det ingen som rappa på morsmålet heime i Noreg.

­­ — Eg, ein hiphop-fan som har høyrt på amerikansk rap i heile mitt liv, syntest det var fantastisk at nokre kunne rappe på sitt eige språk og ikkje minst omsette amerikanske uttrykk til dansk, sier Runar Gudnason ivrig.

Ørstingen blei heilt oppslukt og i filmen skildrar han det sjølv som å vere ei fluge på alles vegger.

— Eg hadde så lyst til å filme desse danskane, fordi eg synst dei let så utruleg bra, og tenkte at det måtte alle andre forstå.

Kassa under skrivebordet

Gudnasons nysgjerrigheit blei til fleirfaldige opptak. Tanken var heile tida at det skulle bli film av det, men avslag på stønad frå Det Danske Filminstitutt stakk kjeppar i hjula. Dermed blei opptaka liggande i ei kasse som han oppbevarte trygt under skrivebordet, livredd for at det skulle hende den noko.

— Då eg hadde flytta heim igjen, spurde eg etter kvart meg sjølv kva desse opptaka kunne brukast til, seier han. Ein dag slo det meg at eg kunne lage film om kva slags folk som blir rapparar og kvifor ein blir det.

Det var i alle fall utgangspunktet, men det ferdige produktet blei noko litt annleis. Det var fyrst i 2016, når Gudnason fekk produsent Turid Rogne med på laget, at han blåste støv av kassa under skrivebordet og filmen for alvor begynte å ta form.

Vegen frå lause opptak til ferdig dokumentar tok mange år. Mykje av grunnen var at det kravde ein iherdig innsats for å overtyde diverse stønadsordningar om at dokumentaren var noko å satse på.

— Det var jo ingen god idé på papiret. En middelaldrande rappar som vil lage film om seg sjølv, høyrest jo heilt forferdeleg ut, flirer Runar Gudnason.

Han legg til at dersom ikkje produksjonen hadde hatt ein tidsfrist, hadde han komme til å pusle med det veldig mykje lenger.

I byrjinga tenkte regissør Gudnason å ikkje være så mykje framfor kamera sjølv. Omsider let han seg likevel overtale av produsenten, som såg for seg at det ville gjere fortellinga meir personleg. Eit døme på dette er at Gudnasons forhold til sonen, Sigurd, som bur i Danmark og sjølv har begynt å rappe, får mykje plass i filmen.

Tidleg i prosessen slo det han at prosjektet kjem til å bli ein film om ord. Han ønskte å bruke dei gamle opptaka, i kombinasjon med nye, til å ikkje berre snakke om ordkunst, men også vise det.

— Eg ville altså bruke ordkunst til å snakke om ordkunst. Til dømes er det difor det er så mykje lyrikk i forteljarstemma, seier Runar med glimt i auge.

Det var helt opplagt å leggje festpremieren til Ørsta. Det er her regissøren kjem frå og her han har si næraste familie. Han synes like fullt det er gøy at dialekta hans har nådd ut såpass breidt.

— Eg synest det er ei stor ære at det er så mange festivalar som vil vise filmen og at mange vil sjå den. Det gjer meg veldig glad.

Derimot synest han det er underleg at folk er så opptekne av dialekten hans. Runar forklarer at rap er munnleg lyrikk, i motsetning til vanleg diktekunst som er skriftleg. Dermed meiner han det er heilt naturleg å bruke det talespråket ein har.

— Alternativet til å rappe på dialekt er jo å ikkje rappe. Karpe driv også med dialektrap, forskjellen er berre at dei har Oslo-dialekt.

Væpna med fargekrit

Regissøren fortel at filmens tittel kan bety fleire ting. "Eg har ord" er for det fyrste ein måte å harselere med hiphop-miljøet på. Rapparar skryt av at dei kan rappe om alt mogleg og halde på i timevis, ifølgje Gudnason kan tittelen gjenspegle skrytinga som rapparar driv med.

— Den kan også oppfattast som noko meir audmjukt, håper eg. Det er mykje anna eg ikkje har, men eg har i det minste ord.

Runar Gudnasons språklege interesse starta tidleg. Rapparen minnest at det gjekk i mykje språkleg humor og ordleik heime hos besteforeldra hans, i barndommen.

— All leik er ein måte å finne ut av ting på. Til dømes leikar ein spøkelse for å lære seg å takle frykt. Å leike med språk kan også vere en måte å forstå verda på.

Da han var femten år, mista Gudnason far sin. Trass i at skrivinga aldri har fungert som regelrett terapi, har det hjelpt han til å sortere livets kaos.

— Når eg får ting til å rime på en god måte så føler eg at det gir meir meining. Livet i seg sjølv har jo null meining. Difor meiner eg at livets meining må være å gje det meining. Livet er eit stort, svart hol som ein må gå laus på med fargekrit.

Runar påpeikar at det ofte er eit slit å skrive gode rim, men at det er nettopp difor det kjennes så godt når han endeleg får det til så bra som han ser for seg.

— Det handlar om å slå hjernen halvvegs av. I rap er det mykje tekst, mykje ord, men rap kan ikkje berre vere intelligens. Det skal også vere musikk, altså lydar du får lyst til å høyre på. Ein av mine yndlingsrapparar, Snoop Dogg, har et ordforråd på femti. Han rappar berre om det same igjen og igjen, men han høyrest bra ut, seier Gudnason og trekkjer på smilebandet. Eg likar at teksten er smart, men det kan ikkje bli for smart.

Vidare utdjupar han at det er viktig å finne ein balanse mellom desse to tinga.

— Når eg klarer det, kan eg bli heilt varm i kroppen, det er nesten som ein rus. Det er det som gjer at eg framleis held på, at eg er femti år og ikkje har slutta å rappe enda.

Høyr Radio Volda sitt innslag frå premieren her: